Tokaj – wino, góra i winnice. Atrakcje Tokaju – zwiedzanie miasta i regionu.

Moją małą, niemal coroczną tradycją jest spontaniczny wypad na obiad.. na Węgry. Z Krakowa to całkiem niedaleko, zaś przejazd przez Słowację jest świetnym, relaksującym doświadczeniem. W przeciwieństwie do poprzednich wyjazdów, tym razem upalnym latem postanowiłem nieco się orzeźwić i pojechać na Węgry na wino. Popularny region winiarski Tokaj jest idealnym miejscem, aby zakosztować płynnego złota. Na tym madziarskim kawałku znajduje się zarówno miasto, jak i góra Tokaj. Jakie są największe atrakcje Tokaju? Gdzie kupić słynne wino tokaj oraz dlaczego jest ono uważane za jedno z najbardziej wyjątkowych na świecie? Co warto zobaczyć w okolicy? Zapraszam na wycieczkę po najsłynniejszym węgierskim regionie winiarskim.

Geografia Tokaju

Tokajski region winiarski znajduje się w północno-wschodnich Węgrzech. Rozciąga się on między dwoma większymi miastami kraju: Miszkolcem i Nyiregyhaza. Najważniejszym punktem regionu jest przede wszystkim góra Tokaj. Jest to samotna góra wznosząca się na wysokość 512 m n.p.m, będąca częścią Gór Tokajsko-Slańskich. Jej geneza związana jest z aktywnością wulkaniczną i w związku z tym jej zbocza i okolicę pokrywają skaliste oraz lessowe gleby na podłożu wulkanicznym, które sprzyjają uprawie winogron. Głównymi rzekami przepływającymi przez region są Cisa i Bodrog, odpowiedzialne w dużej mierze za liczne rozlewiska i starorzecza w okolicy, zaś ze wzgórz można podziwiać panoramy Wielkiej Niziny Węgierskiej wraz z bezkresnymi stepami.

Pod kątem geograficznym wymienione komponenty krajobrazu to zdecydowanie największe atrakcje Tokaju. Góry i wzgórza wzbogacone szachownicami winnic, a także architektonicznymi perełkami tworzą prawdziwie sielski krajobraz.

Tokaj – Region Winiarski

Tokajski Region Winiarski to jeden z 22 regionów uprawy winogron i produkcji wina na Węgrzech. Zajmuje on nie tylko obszar północno-wschodnich Węgier, ale także 4 przygraniczne miejscowości Słowacji. Oficjalnie królewskim dekretem uznano go w 1737 roku, natomiast w 2002 roku Tokajski Region Winiarski wpisano na listę UNESCO. Wpisem na listę światowego dziedzictwa uhonorowano zarówno region w znaczeniu fizycznogeograficznym, jak i tutejsze tradycje winiarskie. Na liście znalazło się 28 miejscowości, w tym oczywiście główny lokalny ośrodek – miasto Tokaj, tworzące obszar o powierzchni 11 149 ha. W wioskach i miasteczku można zwiedzać liczne winnice, winiarnie, a także słynne głębokie piwnice, będące miejscem leżakowania wina tokaj i stanowiące ważne atrakcje Tokaju.

Historia tokajskiego regionu winiarskiego

Historia regionu Tokaj sięga niemal 1000 lat w przeszłość, choć niektórzy historycy twierdzą, iż już w wiekach przed naszą erą prowadzona była tu uprawa winorośli. Na tereny te w wieku V/VI dotarli Słowianie, którzy według słowackich uczonych mieli być spadkobiercami technik uprawy winogron i produkcji trunku. W IX wieku na obszar obecnego Tokaju przybyli Węgrzy wraz z własną tradycją winiarską. W późniejszych wiekach, razem z rozwojem kunsztu winiarskiego wzrastała pozycja wina tokaj w ówczesnej Europie. Stało się ono produktem pożądanym, w szczególności na stołach władców.

Rangę wina Tokaj wśród trunków na Starym Kontynencie podkreśla fakt, iż w XVIII wieku było ono ekskluzywnym napojem na stołach francuskiego Wersalu. Wino podróżowało nie tylko po zachodnich stołach, szlaki z Tokaju prowadziły także do Polski oraz Rosji, a na handlowych szlakach, szczególnie Via Magna z Budy do Krakowa, wzbogacały się takie miasta jak Lewocza czy Bardejów. Ciekawostką jest, iż dzięki zyskom czerpanym ze sprzedaży wina finansowano między innymi powstanie antyhabsburskie w XVII wieku. Wino odegrało więc bezpośrednio ważną rolę w historii Węgier. Może świadczyć o tym również wzmianka wina tokaj w węgierskim hymnie narodowym.

Pierwszym kryzysem, jaki dotknął region były rozbiory Polski, w znaczący sposób ograniczające eksport wina. Kolejnym był atak filoksery wińca w 1885 roku, owady te doprowadziły do wielkich i wieloletnich szkód. Wreszcie trzecim kryzysem była decyzja Traktatu w Trianon z 1920 roku, na mocy której terytorium Węgier zostało znacznie okrojone. Oczywiście w parze z utratą ziem szło skurczenie rynku zbytu oraz podzielenie regionu z dzisiejszą Słowacją.

Wino Tokaj

Dziś tokajskie wino przechodzi kolejną fazę renesansu. Według szacunków w regionie można znaleźć niemal 600 winiarni, zaś wśród nich około 50 zajmuje się produkcją wszystkich lokalnych gatunków wina. W regionie głównymi uprawianymi szczepami winogron są furmint, harslevelu, a także żółty muskat -sargamuskotaly oraz zeta. Co ciekawe w Tokajskim Regionie Winiarskim zabrania się sadzenia szczepów innych kolorów.

Fenomenem uprawy winogron w regionie Tokaju jest suszenie ich na krzewach aż do postaci rodzynek. Sposób ten nosi nazwę cibeba, a w konsekwencji suszenia na owocach może pojawić się grzyb botrytis cinerea. Grzyb ten doprowadza do powstania szlachetnej szarej pleśni, która nadaje właściwości owocom zawierającym od 40 do 60% cukru. Owoce zbiera się późno, od października, czasem nawet w grudniu. W efekcie uprawy powstają tzw. wina botrytyzowane słodkie o niepowtarzalnym smaku.

Charakterystyka win tokajskich

Nasi przodkowie mawiali: „nie masz wina nad Węgrzyna” – zdaje się to być poważną rekomendacją. W XVI i XVII wieku spożycie tokajskiego wina w Polsce było na tyle duże, że czasem nie nadążano z jego produkcją. Wyróżnia się kilka typów win tokajskich. Są to wina nie tylko słodkie, półsłodkie, ale również wytrawne. Najpopularniejszym winem wytrawnym jest tokaji furmint dry, natomiast ze zwiędłych i spleśniałych owoców wytwarza się m.in. wina nazwane szamorodni – z winogron, które fermetowały na wozach podczas transportu do Polski. Wreszcie najsłynniejsze wino w regionie i jedno z najbardziej długowiecznych win świata – tokaj aszu.

Od 2010 roku wyróżnia się odmiany tokaj aszu: 3, 4, 5 i 6 puttonów (putton to cebrzyk, drewniane 'wiaderko’) oraz tokaj eszencia. W puttonach mierzy się ilość „ciasta aszu”, a więc zmiażdżonych owoców, które wcześniej obeschły pokryte szlachetną pleśnią. Powstała esencja dodawana jest do moszczu – im więcej puttonów tym słodsze i intensywniejsze jest wino. Najcenniejszym złotem regionu jest tokaj eszencia – wino o więcej niż 180 gramach cukru resztkowego na litr (najczęściej 500-700 gr/l), sięgającego 900 gramów, a więc niezwykle gęste, potężnie słodkie i zawiesiste w konsystencji wino o zawartości alkoholu od 2-6% – procent ten jest dość niski ze względu na stężenie cukru, który wstrzymuje produkcję alkoholu.

Tokaj Eszencia to wino długowieczne, które nawet do 300 lat potrafi zachować wszelkie swoje walory, a co ciekawe jest także prawdopodobnie jednym z najdroższych win świata. Butelka wina Royal Tokaji Essencia 2008 może kosztować od kilku aż do 40 tysięcy dolarów! Proces powstawania win aszu jest skomplikowany i wymaga sporo czasu. Pozostałymi typami wina tokaj są mniej popularne forditas oraz maslas.

Degustacja wina tokaj

Myśląc nad największymi skarbami regionu Tokaj nie można oczywiście zapominać o lokalnych winiarniach, które są prawdziwymi skarbnicami węgierskiego płynnego złota. O tokajskich winach najlepiej dowiedzieć się podczas zajęć praktycznych – degustacji wina z regionu. Ja zdecydowanie polecam winiarnię Szedmak Borhaz, która mieści się w wiosce Tarcal. W winiarni nie tylko poznacie historię, smak i sposób uprawy tutejszych winorośli, ale także zakupicie wyśmienite wina z domowej winiarni, którą również możecie odwiedzić. Właściciel winiarni – Sandor, świetnie mówi po polsku, dzięki czemu bez obaw zrozumiecie wszelkie prawidła rządzące winiarskim kunsztem Tokaju. Eksplorując region koniecznie odwiedźcie winiarnie, gdyż są to kluczowe atrakcje Tokaju.

Więcej informacji dowiecie się na stronie internetowej Szedmak.pl.

Atrakcje regionu Tokaj

W regionie warto wyróżnić kilka grup miejsc wartych zobaczenia. Specjalnie będę mówił o grupach, gdyż ciężko wyeksponować pojedyncze lokalizacje. Przede wszystkim najważniejszymi atrakcjami są tutaj winnice. Szachownice pól ciągnące się hen daleko nadają charakter regionowi. Spływające ze wzgórz są naprawdę wyśmienitymi obszarami do spacerów, a ich sielska atmosfera pozwala odnaleźć harmonię i wyciszenie.

Z wielu lokalizacji rozciągają się piękne panoramy, w tym także na dominantę krajobrazu – górę Tokaj. Na jej szczycie znajduje się wieża telewizyjna, do której można dojechać samochodem. Choć panoramy z góry nie są wyjątkowo spektakularne to bywa ona magnesem dla turystów. Osobiście znacznie bardziej zachęcam do eksploracji jej okolic, gdyż to właśnie ona przyciąga wzrok szczególnie.

Przemierzając bezdroża tokajskich winnic można natrafić na architektoniczne perełki, wśród nich znajduje się Kaplica Świętej Teresy w okolicy wioski Tarcal. Położona na wzgórzu pośród winnic jest osiągalna samochodem, a obecna tutaj atmosfera jest niezwykle przyjemna.

Kiedy dojechałem tutaj słońce powoli chyliło się ku zachodowi. Opiekun kaplicy powoli zamykał już drzwi. Zapytałem czy mogę wejść jeszcze do środka, zgodził się. Mówiłem po polsku, zaś on po węgiersku. Wychodząc powiedział do mnie łamanym angielskim „te języki, to wszystko… to nie ma znaczenia. Wszyscy żyjemy pod jednym słońcem”. Były to jedne z piękniejszych słów jakie usłyszałem. Tak bardzo potrzebne w dzisiejszym świecie.

Wnętrze niedawno odrestaurowanej kaplicy jest bardzo minimalistyczne.

W kilku miejscowościach, w tym Mad oraz Tarcal można zwiedzić żydowskie synagogi, a także inne świątynie. Wartymi uwagi są również zamki, które można spotkać w regionie, wśród których należy wyróżnić XIII-wieczny zamek Boldogko oraz Regec, a także Zamek Rakoczego w Sarospataku. Okolica Sarospatak, konkretniej wioska Hercegkut, słynie także z bajecznych piwnic winiarskich, które przypominają tolkienowskie Shire! Piwnice te również wpisano na listę UNESCO. Pozostałe przykłady piwnic można znaleźć także w graniczącym ze Słowacją Satoraljaujhely.

Miasto Tokaj

Atrakcje Tokaju to nie tylko wzgórza, winnice i bezkresne równiny. To także miasto Tokaj – największy ośrodek i stolica regionu. Pierwsze wzmianki o osadzie znanej pod obecną nazwą pochodzą z drugiej połowy XIV wieku, konkretnie z roku 1353. Wcześniej w miejscu tym w XI wieku stała warownia, która została zniszczona podczas najazdów Mongolskich. Wiek XIII rozpoczął osiedlanie się tu włoskich winiarzy, zaś w szczycie złotej ery miasta przypadającej na XVII i XVIII wiek w okolicę przybyli greccy kupcy szukający schronienia przed napływającymi na Bałkany Turkami. Sam Tokaj był niszczony przez Turków w XVI wieku, natomiast kres świetności miasta i regionu następował powoli. Wiązał się on nie tylko z przemianami dotykającymi Węgry bezpośrednio, czy atakiem szkodników na winnice, ale również ze wspomnianymi rozbiorami Polski – silnego rynku eksportowego tokajskiego wina. W XX wieku miasto straciło prawa miejskie, które otrzymało ponownie dopiero w 1986 roku.

Atrakcje miasta Tokaj

Mimo burzliwej historii miasto jest naprawdę interesujące. Największe atrakcje Tokaju znajdują się w jego centrum, które ze względu na swoje położenie geograficzne i niezbyt liczną populację nie jest rozległe.

Wśród świątyń 4-tysięcznego miasta można znaleźć kościół katolicki Serca Jezusa pochodzący z początku XX wieku. Usytuowany jest on przy Placu Kossutha – głównym punkcie miasta.

Ślady po dobrze prosperującym, a zarazem wielokulturowym mieście można zauważyć w postaci świątyń różnych wyznań. W pobliżu Placu Kossutha znajduje się cerkiew prawosławna Świętego Mikołaja zbudowana prawdopodobnie w 1750 roku. Tokaj do dziś pozostaje miastem wielowyznaniowym, bez jednej wyraźnie dominującej grupy.

Mieści się tu także cerkiew greckokatolicka z 1743 roku – najstarsza zachowana świątynia w Tokaju. Znaleźć można tu również dawną, ponad stuletnią żydowską synagogę, w której obecnie mieści się Centrum Kulturalne i Konferencyjne. W mieście znajdziecie też kościół ewangelicki.

W widłach Bodrogu i Cisy znajdują się żydowski cmentarz oraz ruiny dawnej twierdzy. Dziś przykryte roślinnością kryją tajemnice początków regionu. Wśród uroczych uliczek miasta Tokaj, wzdłuż których ulokowano niskie domki greckich kupców, można natknąć się na piwnice winiarskie – kolejne ważne atrakcje Tokaju. Ukryte są skrzętnie między zabudowaniami, zaś najpopularniejszymi są Piwnice Rakoczego. Liczące prawie 600 lat znajdują się obok katolickiego kościoła Serca Jezusa i prowadzą niemal 1,5 kilometra w głąb ziemi. Uważa się, że co druga posesja posiada prywatne piwnice, a spotkać można je naprawdę na każdym kroku.

Historię oraz tradycje regionu najlepiej poznać w miejscu, w którym kultywowane są one w szczególny sposób, a więc w Muzeum Tokajskim. Muzeum Tokajskie ulokowano przy ulicy Bethlen w dawnym domu handlarzy wina. W jego salach obejrzycie między innymi stare narzędzia wykorzystywane do uprawy i produkcji wina, zabytki odnalezione podczas badań archeologicznych i próbki gleb z określonych obszarów, ale także przykłady tutejszej sztuki sakralnej. Warto zwrócić tu też uwagę na około 300-letni barokowy zamek Rakoczego.

Gdzie kupić wino w Tokaju

Wyjeżdżając na wakacje wielu z nas rozgląda się za pamiątkami. Oczywiście najlepszą pamiątką przywiezioną z Tokaju jest wino. Można je dostać naprawdę wszędzie. W mieście co rusz natkniecie się na sklepiki sprzedające wina. Jednak możecie spotkać pewną przeszkodę. Płatność kartą nie należy tu do najpopularniejszych form. Na szczęście w mieście znajdziecie bankomaty, w których można wypłacić lokalne forinty. Wino, najczęściej produkowane ze szczepu furmint, sprzedaje się tu często w plastikowych butlach (młode wino), zaś droższe opatrzone jest w eleganckie szklane butelki. Bardzo dobrą okazją do zakupu wina jest wizyta w jednej z domowych, rodzinnych winiarni – tam zaopatrzycie się w stosowny zapas.

Za 10 000 forintów (ok. 125 zł) zakupiłem prawie 18 litrów wytrawnego i półsłodkiego młodego wina Tokaj.

Podsumowanie

Była to moja 3 wizyta w regionie winiarskim Tokaj. Pomimo wcześniejszych odwiedzin i tym razem odkryłem tu nowe, interesujące rzeczy. Teren ten ma do zaoferowania naprawdę dużo, zarówno pod kątem krajoznawczym, jak i doznań smakowych. Te drugie stoją tutaj na wybitnie wysokim poziomie, zaś obecna wokół natura w idealny sposób dopełnia piękna i dostarcza prawdziwie multisensorycznych doznań. Wymienione przeze mnie atrakcje Tokaju z pewnością zasługują na uwagę, a jestem pewien, że lista ta powinna być znacznie dłuższa. Jednak do tego potrzeba mi kolejnych i kolejnych odwiedzin, pełnych zachwytów nad atmosferą regionu.