Grodzisko w Stradowie – jeden z największych grodów wczesnośredniowiecznych w Polsce

Spokój, sielanka, wielkie połacie pofalowanych pól, pomruk wiatru i warkot ciągników – tak teraz wygląda i brzmi Ponidzie. Niewielu jednak wie, że kraina ta w dalekiej przeszłości wchodziła w skład ziem walecznego plemienia Wiślan. Pozostałościami po prastarych, także tych przedsłowiańskich czasach są tutaj grodziska, cmentarzyska oraz kurhany. Wspaniałym przykładem chwały minionych epok na tych ziemiach jest Grodzisko w Stradowie – największy tego typu obiekt w Polsce. Dziś jest nie tylko niezwykle cenną pamiątką historii, ale także wspaniałym miejscem do fotografowania.

Lokalizacja i dojazd

Grodzisko w Stradowie znajduje się w południowej części województwa świętokrzyskiego, w gminie Czarnocin. Zbudowane zostało na jednym ze wzgórz Garbu Wodzisławskiego o wysokości 352 metrów n.p.m. Nieopodal Stradowa znajduje się Wiślica, w której możemy podziwiać liczne zabytki, między innymi kompleks świątynny z gotycką bazyliką oraz… grodzisko Wiślan. W pobliżu zlokalizowany jest też Skalbmierz z pięknym gotyckim kościołem.

Niestety dojazd komunikacją zbiorową do Stradowa jest nieco utrudniony. Nie znalazłem bezpośrednich połączeń do wsi z miast wojewódzkich. Grodzisko znajduje się w odległości około 60 kilometrów od Krakowa oraz 60 kilometrów od Kielc. U stóp kompleksu powstał parking samochodowy, który umożliwia postój w celu zwiedzania obiektu.

Aby wejść na dziedziniec dawnego grodu należy wspiąć się na jego wały – prowadzi na nie droga polna, która następnie zmienia się w ścieżkę. Warto korzystać z wyznaczonych dróg, gdyż wdrapywanie się na wały w byle jakim miejscu szkodzi konstrukcji.

Charakterystyka i budowa

Grodzisko w Stradowie należy do grupy największych oraz najbardziej rozbudowanych wczesnośredniowiecznych systemów osadniczych, jakie znajdują się na ziemiach polskich. Dziś w obszarze grodu możemy zobaczyć stosunkowo dobrze zachowane elementy obronne.

Badania archeologiczne oraz obserwacje terenowe pozwoliły na wyróżnienie kilku składowych kompleksu. Elementami tymi są: Zamczysko – główna część grodu (grodzisko właściwe), którą okala pierścień wałów obronnych oraz podgrodzia: Mieścisko, Barzyńskie i Waliki, które pełniły funkcje osadnicze i mieszkalne. Prowadzone badania archeologiczne wskazały na pozostałości po 211 wczesnośredniowiecznych obiektach, w tym 26 obiektach mieszkalnych.

Według szacunków, na stałe mieszkało tutaj kilkaset osób. Liczba mieszkańców wzrastała wraz z nadejściem niebezpieczeństwa, podczas którego okoliczna ludność przenosiła się do Zamczyska. Wielkość grodziska właściwego to 1,7 hektara, zaś największego z podgrodzi – Barzyńskiego to około 16 hektarów. Całkowitą powierzchnię kompleksu określa się na ponad 25 hektarów.

Zamczysko otoczone było zachowaną do dziś fosą oraz wałem obronnym. Umocnienia stradowskiego grodziska sięgają 12 metrów, natomiast ich szerokość 20 metrów. Łączna długość wałów to około 500 metrów. Są one przecięte dwoma zagłębieniami, które stanowią ślady po wykopach archeologicznych prowadzonymi tutaj w latach 1957-1963.

W okolicy znaleziono pozostałości po czterech cmentarzyskach, w tym jednym znajdującym się w obrębie Zamczyska, natomiast pozostałe trzy oddalone były od terenów mieszkalnych. Z uwagi na lokalizację pochówków wewnątrz grodziska właściwego, można domniemywać, że groby należały do ważnych osób. Dziś na wałach, nad miejscem pochówku wewnątrz Zamczyska wznosi się drewniany krzyż postawiony tutaj w XIX wieku.

Zarys historyczny

W czasach wczesnośredniowiecznych Stradów był jednym z najważniejszych centrów plemienia Wiślan. Badania wskazują, że podgrodzia zaczęły rozwijać się tutaj od VIII wieku, zaś powstanie grodziska właściwego szacuje się na X wiek. Lokalizacja i cechy geograficzne, takie jak dostęp do stałych źródeł wody pitnej, czy gleba umożliwiająca prowadzenie upraw zbóż przyczyniły się do rozwoju Stradowa. Kres świetności grodu datuje się na wiek XI, kiedy to strawił go pożar i nigdy nie został odbudowany. Podejrzewa się, że Stradów stracił swoją znaczącą rolę na rzecz nieodległej Wiślicy.

Walory krajobrazowe

Grodzisko w Stradowie jest znane przede wszystkim z bajkowych widoków rozciągających się z wałów Zamczyska. Panoramy na okoliczne wzgórza są naprawdę piękne i przywodzą na myśl tolkienowskie Shire, po którym pomykali zręcznie Hobbici. Szczególnie pięknie obszar ten wygląda wiosną, kiedy soczysta zieleń i ukwiecone drzewa oraz krzewy ozdabiają pofalowany krajobraz. Przy dobrej widoczności z wałów można dostrzec Beskidy.

Szczególnie fotogeniczna jest droga prowadząca do otoczonego zadrzewieniem domu znajdującego się na szczycie jednego ze wzgórz.

Panujące tutaj względne ciemności pozwalają także na fotografowanie Drogi Mlecznej i innych obiektów nocnego nieba.

Podsumowanie

Okolica jest bogata w mnóstwo prawdziwie wiejskich krajobrazów. Nietrudno spotkać tam biegające kaczki, czy pasące się leniwie krowy. Połączenie sielskości Stradowa z niezwykle cenną, odległą historią sprawia, że Grodzisko jest jednym z najciekawszych atrakcji województwa świętokrzyskiego. Wraz z okolicą wybija się również na artystycznej mapie Polski ściągając do siebie coraz więcej pejzażystów. Jest to także idealne miejsce do wycieczek rowerowych i odkrywania nie do końca poznanych bogactw naszego kraju.

Więcej szczegółowych informacji na temat historii prowadzonych tutaj badań archeologicznych oraz samego kompleksu znajdziecie w publikacji, z których korzystałem przy tworzeniu tekstu:

• Kompleks osadniczo-obronny Stradów, zabytek.pl
• Badania wielkich grodów zachodniomałopolskich przeprowadzone przez małopolskich archeologów IHKM PAN: Próba podsumowania oraz obecne perspektywy. Szymoniewski B.S., Włodarczak P., Przegląd Archeologiczny Vol. 65, 2017