Wilno to niezaprzeczalnie miasto artystów. Choć mogłoby się wydawać, że największe atrakcje Wilna znajdują się wyłącznie w obrębie Starego Miasta to rzeczywistość jest tu nieco inna. Oczywiście – wileńska Starówka jest prześliczna i zdecydowanie warta odwiedzin, jednak to niejedyny obszar Wilna godny uwagi. Wśród tych najbardziej niezwykłych, również w skali Europy, a nawet świata, znajduje się pewien ewenement, który stanowi Republika Zarzecza. Stolica litewskiej sztuki, prawdziwa dzielnica artystów w Wilnie. Miejsce pełnej twórczej swobody i niepowtarzalnej atmosfery. Kolejną częścią miasta kipiącą sztuką jest Dzielnica Dworcowa. Ta część odzyskująca swój blask, po wiekach niechlubnej historii, dziś jest najczęstszym celem odwiedzin miłośników street art’u w Wilnie. Poznajcie te dwie niezwykłe części Wilna, jakimi są Republika Zarzecza (Użupis) oraz Dzielnica Dworcowa (Station District).

Spis treści
- 1 Republika Zarzecza – Dzielnica Artystyczna Wilna
- 1.1 Republika Zarzecza – historia
- 1.2 Republika Zarzecza (Użupis) – co warto zobaczyć?
- 1.2.1 Most Zarzeczny / Użupis Bridge
- 1.2.2 Punkt kontrolny i słup graniczny Republiki Zarzecza
- 1.2.3 UAI Alley of Sculptures i Inkubator Sztuki
- 1.2.4 Skwer Tybetu
- 1.2.5 Dawny klasztor Bernardynek
- 1.2.6 Anioł Zarzecza – symbol republiki
- 1.2.7 Konstytucja Zarzecza
- 1.2.8 Wileński Cech Garncarzy
- 1.2.9 Kościółek Świętego Bartłomieja
- 1.2.10 Cmentarz Bernardyński w Wilnie
- 1.2.11 Wzgórza i punkty widokowe Republiki Zarzecza
- 2 Dzielnica Dworcowa w Wilnie – dzielnica sztuki współczesnej
- 3 Pozostałe przykłady sztuki współczesnej na obszarze Wilna
- 4 Podsumowanie
Republika Zarzecza – Dzielnica Artystyczna Wilna
Uzupio Respublika, bo tak oficjalnie nazywa się Republika Zarzecza ma zaledwie 0,6 kilometra kwadratowego powierzchni. Dzielnica Artystów, którą ulubił sobie między innymi Dalai Lama, pomimo swojej małej powierzchni zachwyca. Zachwyca nie tylko tym, co warto zobaczyć na Zarzeczu, ale i swoją historią, niematerialnym dziedzictwem, które jest naprawdę fascynujące.

Republika Zarzecza – historia
Republika Zarzecza to całkiem nowy „organizm państwowy”. Powstała w 1998 roku w litewski Dzień Żartu, czyli 1 kwietnia. Choć samo jej powstanie miało być początkowo właśnie żartem w pewnej części i pobudzeniem lokalnej atrakcyjności to obwołanie niepodległości przyjęto całkiem na serio. Niekwestionowana niepodległość doprowadziła więc do powstania Państwa Artystów, w którym dosłownie każdy znajdzie miejsce dla siebie. Od 1998 roku Republika Zarzecza posiada własny parlament z prezydentem na czele, walutę oraz konstytucję, hymn, a także narodową telewizję.
Początki i dalsze losy Republiki Zarzecza
Udokumentowana historia samej dzielnicy Użupis zaczyna się w XV wieku, natomiast w wieku XVII dokonana została pierwsza transakcja nieruchomości na drugim brzegu Wilejki. Wilejka to niezwykle istotna rzeka dla Zarzecza, gdyż nie dość, że od niej pośrednio pochodzi nazwa republiki, to wyznacza również w dużej jej granice. Natomiast artystyczna historia Republiki Zarzecza rozpoczęła się 1 maja 1997 roku, kiedy to otwarto nad Wilejką pierwszą kawiarnię i przylegający do niej taras/pomost.
Pod koniec roku 1997 na Zarzeczu postawiono pierwszą świąteczną choinkę, która jako jedna z pierwszych tradycji celebrowana jest po dzień dzisiejszy.

1 kwietnia 1998 roku Republika Zarzecza proklamowała niepodległość stając się w teorii niepodległym państwem. Po części stała się nim również w praktyce, czego można doświadczyć na przykład każdego roku w Dzień Niepodległości Zarzecza. Tego dnia od 2000 roku każdy chcąc przekroczyć granicę litewsko-zarzeczańską, zobowiązany jest do okazania paszportu, do którego może otrzymać specjalną pieczątkę.
W 1999 roku Użupio zrzekło się armii, zaś w Dzień Niepodległości Zarzecza w 2000 roku nastąpiło uroczyste ślubowanie wolontariuszy armii Litwy na obrońców republiki. 1 kwietnia 2001 roku ambasadorowie Wielkiej Brytanii, USA oraz Japonii oficjalnie uznali niepodległość Republiki Zarzecza. 2003 to rok ustanowienia narodowej waluty – EuroUżas. W 2004 roku podpisano pakt przyjaźni między Użupio oraz Litwą, natomiast w 2013 między Republiką Zarzecza, a instytucjami Unii Europejskiej. W 2014 roku niepodległość republiki uznała Irlandia, zaś w 2019 Holandia zagwarantowała bezpieczeństwo Użupis w ramach NATO, a Azerbejdżan bezpieczeństwo energetyczne mikropaństwa.

Republika Zarzecza dziś
Dziś Republika Zarzecza jest jednym z najbardziej pożądanych miejsc do życia przez mieszkańców Wilna. Ceny nieruchomości są tutaj znacznie wyższe niż w pozostałych częściach miasta, oczywiście z pominięciem wileńskiej Starówki. Ta modna dzielnica wciąż przyciąga odwiedzających ofertą kulturalną, a także edukacyjną i artystyczną.
Wydarzenia, w których można wziąć tu udział mają swoje początki w latach 90, czyli w okresie formowania się republiki. Wśród nich warto wyróżnić Dzień Niepodległości, Pierwszy Dzień Lata, World Fool Championship, Dzień Białych Obrusów, Dzień Wiatru, Dzień Świętego Patryka, czy Dzień Zjednoczenia Serc i Brzegów symbolizujący przyjaźń między Litwą i Republiką Zarzecza oraz inne „narodowe święta”. Kalendarium świąt i historii możecie znaleźć na oficjalnej stronie Użupio Respublika.

Atrakcji, które warto zobaczyć w Republice Zarzecza jest całkiem sporo jak na tak małą powierzchnię. Warto również odwiedzić tutejsze restauracje, w których można zjeść smaczne jedzenie. W niektórych obiektach można dosłownie obcować z historią Użupis, na przykład w Użupio Kavine (Uzupio Terasa Cafe), która pełni jednocześnie funkcje parlamentu (barlamentu). Prezydentem Republiki Zarzecza jest obecnie Romas Lileikis. Republika Zarzecza posiada flagę, a właściwie flagi – cztery, na każdą porę roku. Zimą obowiązuje niebieska (uniwersalna), wiosną zielona, latem żółta, zaś jesienią czerwona. Widnieje na niej otwarta dłoń z pustym okręgiem wewnątrz, a symbolizuje on, iż Zarzecze nie może być zawłaszczone przez nikogo. Choć oficjalną walutą Użupis jest eurouzas, to w obrębie republiki przez większą część roku dokonuje się płatności oficjalną walutą Litwy – euro (1 EUZ = 3,05 EUR).

Obywatelem Republiki Zarzecza może zostać każdy, kto sam narysuje sobie dowód osobisty, gdyż w republice nie ma urzędu nadającego status obywatela. Zarzeczanin ma jednak obowiązek choć raz w życiu odwiedzić swoją ojczyznę.
Republika Zarzecza (Użupis) – co warto zobaczyć?
Dzielnica Artystów w Wilnie pełna jest sztuki współczesnej i symboli, jednak jako zabytkowa dzielnica Wilna posiada też historyczne zabytki. Użupis to miejsce bohemy artystycznej, zaś każdy krok uroczymi uliczkami jest dosłownie stąpaniem po wolności. Znajdziemy tu zarówno pomniki, piękne kawiarenki ukryte w krętych uliczkach i starych kamienicach, a także najpiękniejszy cmentarz w Wilnie. Ze wzgórz Zarzecza można oglądać panoramy miasta, jak również korzystać z aktywności na rzece Wilejce. Oto subiektywny zestaw tego, co warto zobaczyć w Republice Zarzecza.

Most Zarzeczny / Użupis Bridge
Most nad Wilejką prowadzący do Republiki Zarzecza od strony Starego Miasta w Wilnie. To tutaj znajduje się popularna tablica oznajmiająca wejście na teren Użupis. Jest miejscem, w którym warto rozpocząć zwiedzanie republiki, zaś na jego końcu znajduje się kolejny obiekt, który warto zobaczyć na Zarzeczu.

Pod mostem znajduje się jeden z symboli Zarzecza – pomnik syrenki, a także huśtawka, na której bez obaw można się huśtać na środku biegu rzeki Wilejki.

Punkt kontrolny i słup graniczny Republiki Zarzecza
Miejsce to służy nie tylko zrobieniu sobie pamiątkowego zdjęcia po wejściu na teren Zarzecza. Punkt kontrolny to również miejsce, w którym odwiedzający mogą zakupić pamiątki i rękodzieło oraz zasięgnąć informacji na temat miejsca. Republika Zarzecza w dzień swojej niepodległości 1 kwietnia uruchamia punkt, w którym to następują standardowe procedury na wejście do państwa, takie jak kontrola paszportowa. Każdego roku odwiedzający mogą otrzymać pamiątkową pieczątkę do paszportu.

Po drugiej stronie ulicy Użupio gatve znajduje się Użupis Cafe – siedziba parlamentu Republiki Zarzecza.
UAI Alley of Sculptures i Inkubator Sztuki
Aleja Rzeźb zawiera rzeźby artystów, związanych z Zarzeczem, ale także artystycznych miłośników tego miejsca. Mieści się tutaj Inkubator Sztuki, którego dawne lokale mieszkalne, zaadaptowano pod sale, gdzie miejscowi artyści rozwijają swój talent. W domu tym w 1996 roku studenci Wileńskiej Akademii Sztuk Pięknych założyli towarzystwo artystyczne w opuszczonej kamienicy jako squot. Okoliczne rzeźby często się zmieniają, a zobaczyć można tu między innymi Jezusa z plecakiem.

Znajduje się tu również Centrum Informacji i Turystyki, w którym można nabyć ciekawe magnesy.
Skwer Tybetu
Zastanawiając się, co warto zobaczyć w Republice Zarzecza należy zwrócić uwagę na jej drugi najważniejszy plac. Placem tym jest Skwer Tybetu z ułożoną na nim mozaiką przedstawiającą mandalę. Plac ten upamiętnia wielokrotne wizyty Dalai Lamy w Republice Zarzecza, którą bardzo sobie upodobał. Na Skwerze Tybetu można zabrać kartkę z cytatem Dalai Lamy. Znajdują się tu również buddyjskie flagi modlitewne.
Dawny klasztor Bernardynek
Najdłuższy budynek dzielnicy to zarazem miejsce, które warto zobaczyć na Zarzeczu. Sąsiaduje bezpośrednio ze Swerem Tybetu, natomiast od drugiej strony można zobaczyć jak niegdyś wyglądały zakonne cele. Dziś każda z celi jest zaadaptowana pod lokal mieszkalny, a wśród mieszkańców tego obiektu warto wspomnieć Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Anioł Zarzecza – symbol republiki
Historia Anioła Zarzecza – dzisiejszej ikony Użupis jest bardzo ciekawa. 1 kwietnia 2001 roku na głównym placu republiki miał stanąć pomnik, który stałby się symbolem tego miejsca, a zarazem upamiętnieniem jednego z ojców sukcesu tego obszaru i jego „anioła stróża” – Zenonasa Steinysa. Niestety autor nie zdążył zrealizować projektu i na wysokiej kolumnie stanęło… 300-kilogramowe jajko. Konkretniej „Margutis”, czyli pisanka. Romas Vilciauskas, autor rzeźby, obiecał, iż w kolejnym roku z jajka wykluje się pomnik i symbol Użupis. W kolejną rocznicę uchwalenia niepodległości Zarzecza z jajka wykluł się anioł. Zastanawiając się nad tym, co warto zobaczyć w Republice Zarzecza nie sposób pominąć jej ikony.

Wspomniane jajko „Margutis” nie zostało zlikwidowane, a przeniesione. Wykupili je mieszkańcy znajdującego się nieopodal murów staromiejskich na placyku przy skrzyżowaniu ulic Pylimo oraz Raugyklos.

Konstytucja Zarzecza
Osobliwa Konstytucja Zarzecza została napisana zaledwie w 3 godziny przez Romasa Lileikisa i Tomasa Czepaitisa. Jest ona jedną z głównych atrakcji turystycznych Użupis, ale także manifestem wolności jej mieszkańców. Metalowe tablice (38 sztuk w 2020 roku), na których została spisana znajdują się na ulicy Paupio i przetłumaczono ją dotychczas aż na 50 języków, w tym także elfickim.

Konstytucja ta zawiera 41 zasad obowiązujących na terytorium Republiki Zarzecza. Zasady są naprawdę niecodzienne, zaś wśród punktów znajdziemy między innymi: „Pies ma prawo być psem”, „Człowiek ma prawo nic nie rozumieć”, a także „Człowiek ma prawo być niepowtarzalnym”.

Wileński Cech Garncarzy
Myśląc o historycznych miejscach, które warto zobaczyć w Republice Zarzecza trzeba wspomnieć Wileński Cech Garncarzy. To miejsce, w którym dziś wytwarzana jest ceramika, ale metody używane w tym miejscu sięgają czasów średniowiecza. Wileński Cech Garncarzy to świetna okazja do poznania dawnych technik i kunsztu dzisiejszych rzemieślników, których dzieła wzorowane są na artefaktach pochodzących z wykopalisk archeologicznych.
Kościółek Świętego Bartłomieja
Ta zarzeczańska świątynia została zbudowana w 1824 roku. W kościółku odbywają się msze katolickie w języku polskim i białoruskim, a sama bryła wtopiona jest w okoliczne kamienice.

Cmentarz Bernardyński w Wilnie
Idąc w górę ulicą Polocko gatve, wzdłuż Placu Zarzecza warto odbić w ulicę Baltasis, na której znajdują się przykłady drewnianej architektury mieszkalnej, typowej dla dawnej Litwy. Jednak ulica ta prowadzi przede wszystkim do miejsca, które koniecznie warto zobaczyć w Republice Zarzecza – Cmentarza Bernardyńskiego.

Nekropolia ta powstała w 1810 roku i jest moim zdaniem najpiękniejszym cmentarzem w mieście. Na Cmentarzu Bernardyńskim spoczywa wiele ważnych dla Litwy i Polski osobistości, zaś tutejsze nagrobki są naprawdę fascynujące. To także tutaj według wierzeń miejscowych mieszkają anioły.

Wzgórza i punkty widokowe Republiki Zarzecza
Republika Zarzecza zajmuje obszar wzgórz, które są zarówno panoramiczne, jak i historyczne. Jednym z nich jest wzgórze Altana, z którego można podziwiać panoramę Zarzecza i Wilna. Kolejnym natomiast jest Wzgórze Grobu Giedymina, na którym według legend pochowany został książę litewski i założyciel Wilna – Giedymin.
Dzielnica Dworcowa w Wilnie – dzielnica sztuki współczesnej
Dzielnica Dworcowa to zarówno jedna z najbardziej ruchliwych, jak i najważniejszych dzielnic Wilna. Od wieków pełniła kluczową rolę w życiu i rozwoju miasta. To tutaj witano, a także żegnano się z Wilnem. Przez wieki, podobnie jak Zarzecze, Dzielnica Dworcowa nie cieszyła się mianem bezpiecznej i schludnej. Natomiast w ostatnich latach widać znaczną poprawę, a powstające tu osiedla stają się idealnym miejscem do zamieszkania.

Dzielnica Dworcowa to więc prężnie rozwijające się miejsce dla mieszkańców, świetny hub komunikacyjny, ale również wileńska stolica sztuki współczesnej i street art’u. Co warto zobaczyć w Dzielnicy Dworcowej w Wilnie? Z pewnością wiele, oto moje propozycje.

Dworzec Kolejowy w Wilnie i jego okolica
Dworzec Kolejowy w Wilnie to budynek pochodzący z 1862 roku, zaś od przebudowy w 1950 roku jest gratką dla miłośników architektury socjalizmu. W przeszłości obsługiwał połączenia między Petersburgiem a Warszawą, natomiast dziś wyjeżdżają z niego pociągi w liczniejszych kierunkach.

Przed dworcem postawiono bardzo popularny od niedawna Portal, który „przemieszcza” mieszkańców i odwiedzających z Wilna do Lublina i vice versa. Portal ten to instalacja artystyczna, którą zamontowano w dwóch miastach w 2021 roku w związku z ograniczeniami podróżniczymi. Natomiast dzięki obrazowi na żywo osoby stojące po różnych jego stronach mogą się pozdrawiać i obserwować życie codzienne Dzielnicy Dworcowej i Placu Litewskiego. Jest to zarówno jeden z najlepszych przykładów sztuki współczesnej w Dzielnicy Dworcowej, jak i jedna z największych atrakcji Wilna.

W obrębie peronów znajduje się znany w mieście bar Peronas, który wita przyjezdnych do stolicy kilkumetrową statuą mężczyzny w szlafroku. To dość oryginalne i wyjątkowe powitanie, które stało się „kolejowym symbolem” Wilna.

W niedawnym czasie Litwa wymieniła swój tabor na nowoczesne pociągi, zaś te starsze składy zostały zaadaptowane jako miejsca do organizacji różnego rodzaju imprez kulturalnych, w tym koncertów, a nawet ślubów.
Przed budynkiem dworca powstało jedno z ostatnich w mieście dzieł sztuki współczesnej – mural podróżującego Alberta Einsteina autorstwa Ettoja. Ten 20-metrowy mural zdobi ścianę kamienicy przy skrzyżowaniu ulic Sodu i Sopeno od października 2021 roku.

Murale Dzielnicy Dworcowej / Street Art w Wilnie
Wśród licznych murali warto wyróżnić kilka, które stały się symbolami Wilna w świecie sztuki współczesnej i street art’u. Oprócz wspomnianego dzieła Ettoja znajdują się tu również inne liczne przykłady.

Odwiedzając artystyczne Wilno warto zobaczyć także mural włoskiego artysty Millo namalowany przed Halą Targową, bliźniaków z Sao Paulo w Brazylii, którzy muralem „Os Gemeos” przy ulicy Pylimo złożyli hołd swojemu litewskiemu dziadkowi oraz mural „Corest Fity” autorstwa polskiego duetu Sepe & Chazme prezentującego weneckie maski.

Fabryka Sztuki Loftas – muzeum street art’u na otwartym powietrzu
Fabryka Sztuki Loftas to muzeum sztuki ulicznej i zarazem jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w Wilnie. Ten przemysłowy obszar został zaaranżowany pod Open Gallery, gdzie zwiedzający mogą podziwiać niezwykłe murale w najmniej oczekiwanych miejscach.

Kompleks ten znajduje się przy ulicy Svitrigailos i jest powszechnie dostępny, pomimo ciągłej przemysłowej działalności.

Wewnątrz można spędzić naprawdę mnóstwo czasu podziwiając przykłady murali bardziej i mniej znanych autorów. Z każdym rokiem, a czasem nawet miesiącem powstają tu nowe instalacje.

Fabryka Sztuki Loftas to nie tylko miejsce dla murali i street art’s, ale także sztuk wizualnych, odbywają się tu pokazy filmowe oraz inne wydarzenia kulturalne.






Pozostałe przykłady sztuki współczesnej na obszarze Wilna
Jako miasto sztuki Wilno posiada oczywiście mnóstwo innych przykładów artystycznej działalności. Są one rozrzucone po całym mieście, więc pochwalić się nimi może nie tylko Republika Zarzecza oraz Dzielnica Dworcowa. Również na obszarze Starego Miasta i w dzielnicach oddalonych znacznie od centrum warto szukać sztuki.

Świąteczne dekoracje w Wilnie
Świąteczne dekoracje to turystyczny magnes Wilna w okresie zimowym. Jarmark Bożonarodzeniowy w Wilnie jest najpiękniejszym na Litwie, zaś co roku o miano najpiękniej udekorowanej walczą tu stołeczne restauracje i inne lokale usługowe. W szczególności warto zobaczyć tu lokale położone w samym sercu Wilna – na Starym Mieście. Właśnie tutaj znajdują się najsłynniejsze instagramowe ulice jak Stikliu i Żydu, które czarują przede wszystkim w okresie świąt Bożego Narodzenia.




Więzienie na Łukiszkach 2.0
Dawne więzienie na Łukiszkach stało się ostatnio nową mekką artystów. Jest to najstarszy budynek więzienny na Litwie, którego pierwsze zabudowania powstały w 1837 roku. Od 2019 roku zmieniło swoją funkcję, zaś dziś działa ono jako przestrzeń sztuki. W kompleksie więziennym nagrywano sceny do serialu Stranger Things oraz reklamy marki Gucci. Obecnie około 250 artystów posiada tu swoje pracownie, natomiast na dziedzińcu odbywają się różne imprezy kulturalne, w tym koncerty. Znajdują się tu bary i dyskoteki, a odwiedzający mogą poznać dawne surowe więzienie dzięki organizowanym wycieczkom. Przede wszystkim warta odwiedzin jest zdobiona Cerkiew Świętego Mikołaja znajdująca się w obrębie murów więzienia na Łukiszkach.
Elektrownia Wilno-3 / Vilnius Power Plant-3
Dość niezwykłą kulturalną adaptacją budynku jest przypadek Elektrowni Wilno-3. Budynek do 2015 roku mieścił elektrownię zaopatrującą stolicę Litwy w energię, natomiast dziś jest miejscem, w którym odbywają się koncerty. W 2021 roku miał tu miejsce koncert artystki Moniki Zenkeviciute (Monikaze), której towarzyszyła Saint Christopher Chamber Orchestra of Vilnius. To niecodzienne wydarzenie zostało zarejestrowane i można je obejrzeć YouTube.
Podsumowanie
Wilno jest przepełnione sztuką, której przekrój wiekowy od średniowiecza po czasy współczesne zupełnie zachwyca. Liczne przykłady zarówno dawnej, jak i współczesnej sztuki są tutaj bardzo łatwo zauważalne. Sama Republika Zarzecza, którą zdecydowanie warto zobaczyć i której warto doświadczyć to wyjątkowe miejsce.

Rosnąca rangą Dzielnica Dworcowa, prężnie rozwijająca się pod kątem architektonicznym, społecznym i artystycznym dostarcza mnóstwa ciekawych wrażeń. Pozwala na poznanie miasta od zupełnie innej, mniej znanej strony i obfituje w dość oryginalne i nietypowe atrakcje turystyczne Wilna, które z każdym rokiem zyskują na popularności.

Natomiast przykłady adaptacji starych, w teorii bezużytecznych miejsc, jak Fabryka Sztuki Loftas, stare Więzienie na Łukiszkach, czy Elektrownia Wilno-3 świadczą o ogromnym potencjale i kreatywności włodarzy Wilna oraz tutejszych działaczy artystycznych.

Wilno staje się coraz bardziej znanym miastem w kręgu artystycznym i kulturalnym i uważam, iż dzięki swoim działaniom niebawem może stać się wręcz flagowym przykładem rozkwitu miejskiej sztuki współczesnej.
I enjoyed this site a lot as a senior Lithuanian who knows little of Lithuania except what I read. I wish to someday experience the area in person.
Thanks a lot, Mary. Hope you’ll be able to visit these parts of Vilnius pretty soon! 🙂